Biến đổi khí hậu là gì? Nguyên nhân, Tác động & Giải pháp ứng phó

Biến đổi khí hậu có tác động nghiêm trọng đến sự tồn vong của toàn cầu, tạo ra những thách thức to lớn và ảnh hưởng nặng nề tới mục tiêu phát triển của các quốc gia. Đáng tiếc thay, Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu.

1. Biến đổi khí hậu là gì?

Biến đổi khí hậu (Climate Change) là sự thay đổi về nhiệt độ và các mô hình thời tiết trung bình trên một khoảng thời gian dài. Nguyên nhân có thể do tự nhiên hoặc con người. Hiện nay, nguyên nhân chính là do sự gia tăng nồng độ khí nhà kính trong bầu khí quyển, xuất phát từ các hoạt động của con người như đốt cháy nhiên liệu hóa thạch, nông nghiệp và phá rừng, dẫn đến phát thải khí nhà kính (CO2, metan, và các khí khác).

Một số định nghĩa khác về biến đổi khí hậu:

• Theo IPCC (Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi Khí hậu): Biến đổi khí hậu là sự thay đổi về trạng thái thống kê của hệ thống khí hậu (Climate system) trong một khoảng thời gian dài, kéo dài từ thập kỷ đến hàng triệu năm. Biến đổi này được thể hiện qua sự thay đổi của các phân phối thống kê của thời tiết (như nhiệt độ, lượng mưa, gió) và các thành phần của hệ thống khí hậu (như đại dương, lục địa, băng tuyết).
• Theo UNFCCC (Công ước khung của Liên hợp quốc về Biến đổi Khí hậu): Biến đổi khí hậu là sự thay đổi về nhiệt độ và các mô hình thời tiết toàn cầu do con người gây ra. Biến đổi khí hậu bao gồm sự gia tăng nhiệt độ trung bình toàn cầu, sự thay đổi về lượng mưa và các hiện tượng thời tiết cực đoan.
• Theo Bộ Tài nguyên và Môi trường Việt Nam: Biến đổi khí hậu là sự thay đổi về nhiệt độ, lượng mưa, gió và các hiện tượng thời tiết khác trên diện rộng và trong thời gian dài do tác động của con người và nguyên nhân tự nhiên.

Các dấu hiệu và biểu hiện của biến đổi khí hậu:

• Nhiệt độ:
  • Nhiệt độ trung bình toàn cầu tăng: Theo IPCC, nhiệt độ trung bình toàn cầu đã tăng khoảng 1°C so với thời kỳ tiền công nghiệp và dự kiến sẽ tiếp tục tăng trong tương lai.
  • Biên độ nhiệt độ ngày càng lớn: Các đợt nóng gay gắt và lạnh giá trở nên thường xuyên và dữ dội hơn.
• Lượng mưa:
  • Lượng mưa trung bình thay đổi: Một số khu vực có lượng mưa tăng, dẫn đến lũ lụt, trong khi một số khu vực khác có lượng mưa giảm, dẫn đến hạn hán.
  • Mưa lớn tập trung trong thời gian ngắn: Tăng nguy cơ lũ lụt, sạt lở đất.
• Băng tan: Băng ở hai cực và trên các đỉnh núi tan chảy nhanh chóng, dẫn đến mực nước biển dâng cao.
• Mực nước biển dâng cao: Đe dọa các khu vực ven biển, gây ra xâm nhập mặn và sạt lở bờ biển.
• Hạn hán: Kéo dài ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp, nguồn nước sinh hoạt và môi trường sống.
• Lũ lụt: Xảy ra thường xuyên và dữ dội hơn, gây thiệt hại về người và tài sản.
• Bão: Có xu hướng mạnh hơn và di chuyển với tốc độ nhanh hơn.
• Suy giảm đa dạng sinh học: Đe dọa sự sống còn của nhiều loài sinh vật, dẫn đến suy giảm đa dạng sinh học.
• Ảnh hưởng đến sức khỏe con người: Làm gia tăng các bệnh truyền nhiễm, bệnh về đường hô hấp, tim mạch,…

Biến đổi khí hậu khác với thời tiết:

• Thời tiết là trạng thái của khí quyển tại một địa điểm nhất định trong một thời gian ngắn (vài giờ đến vài ngày).
• Biến đổi khí hậu là sự thay đổi của hệ thống khí hậu trong một thời gian dài. Hệ thống khí hậu bao gồm các thành phần khác nhau của Trái đất tương tác với nhau để tạo ra khí hậu, bao gồm bầu khí quyển, đại dương, sinh quyển, cryosphere (băng tuyết) và thạch quyển (lớp vỏ Trái đất).

Biến đổi khí hậu là vấn đề chung của toàn cầu, không chỉ riêng Việt Nam, và ảnh hưởng đến mọi quốc gia, mọi ngành công nghiệp và mọi cá nhân trên thế giới. Đây không chỉ là vấn đề môi trường mà còn là vấn đề kinh tế, xã hội và chính trị, đòi hỏi sự hợp tác và hành động quyết liệt từ tất cả các bên liên quan, từ chính phủ, doanh nghiệp đến mỗi cá nhân. Đây là một trong những thách thức lớn nhất đối với sự tồn vong của nhân loại trong thế kỷ XXI.

2. Nguyên nhân gây biến đổi khí hậu

Biến đổi khí hậu đến từ 2 nguyên nhân chính: Nguyên nhân tự nhiên và nguyên nhân do con người. Trong đó:

• Nguyên nhân tự nhiên: Bao gồm các hoạt động của mặt trời, phun trào núi lửa, biến động tự nhiên của các dòng hải lưu.
• Nguyên nhân do con người: Hoạt động của con người, đặc biệt là việc phát thải khí nhà kính, là nguyên nhân chính gây ra biến đổi khí hậu. Khí nhà kính giữ nhiệt trong bầu khí quyển, khiến cho nhiệt độ Trái Đất tăng lên.

Nguyên nhân tự nhiên

• Hoạt động núi lửa: Khi núi lửa phun trào, chúng thải ra một lượng lớn khí và tro vào bầu khí quyển. Các hạt tro có thể phản chiếu ánh sáng mặt trời trở lại không gian, làm mát Trái Đất. Tuy nhiên, khí như carbon dioxide (CO2) thải ra có thể tăng hiệu ứng nhà kính và làm ấm bầu khí quyển.
• Biến đổi quỹ đạo của Trái Đất: Các chu kỳ Milankovitch mô tả sự thay đổi trong hình dáng quỹ đạo của Trái Đất quanh Mặt Trời, độ nghiêng của trục Trái Đất và sự quay của Trái Đất trên trục của nó. Những thay đổi này ảnh hưởng đến lượng ánh sáng mặt trời mà Trái Đất nhận được, từ đó ảnh hưởng đến khí hậu.
• Hoạt động của Mặt Trời: Sự thay đổi trong hoạt động bức xạ của Mặt Trời cũng có thể ảnh hưởng đến khí hậu Trái Đất. Các chu kỳ hoạt động của Mặt Trời, như chu kỳ 11 năm của các vết mặt trời, có thể làm thay đổi lượng bức xạ mặt trời mà Trái Đất nhận được.
• Các dòng hải lưu: Dòng hải lưu chuyển động nước nóng và lạnh qua các đại dương, ảnh hưởng đến khí hậu khu vực và toàn cầu. Sự thay đổi trong các dòng hải lưu có thể dẫn đến thay đổi lớn trong mô hình thời tiết và khí hậu.
• Sự kiện El Niño và La Niña: Đây là những biến đổi tự nhiên trong khí hậu Thái Bình Dương có thể có tác động toàn cầu. El Niño làm ấm nước biển ở Thái Bình Dương nhiệt đới, trong khi La Niña làm lạnh chúng. Cả hai hiện tượng đều có thể gây ra thay đổi lớn trong mô hình mưa và nhiệt độ trên toàn thế giới.

Những yếu tố tự nhiên là một phần của hệ thống khí hậu động và phức tạp của Trái Đất và đã gây ra các thay đổi khí hậu trong quá khứ trước khi có sự ảnh hưởng của con người. Tuy nhiên, sự gia tăng nhanh chóng của biến đổi khí hậu trong thời đại hiện nay chủ yếu do hoạt động của con người, đặc biệt là thông qua việc thải khí nhà kính vào bầu khí quyển.

Nguyên nhân do con người

Theo Liên Hợp Quốc Việt Nam, khi khí nhà kính bao phủ Trái đất, chúng sẽ giữ lại lượng nhiệt của mặt trời, dẫn đến tình trạng nóng lên toàn cầu và biến đổi khí hậu. Thế giới hiện đang nóng lên với tốc độ nhanh hơn bất kỳ thời điểm nào từng ghi nhận trong lịch sử. Để tìm hiểu thêm thông tin về sự nóng lên toàn cầu, mời các bạn đọc tham khảo thêm bài viết Nóng lên toàn cầu là gì?.

Các nguyên nhân chính góp phần vào biến đổi khí hậu bao gồm:

• Sản xuất năng lượng
• Sản xuất hàng hóa
• Chặt phá rừng
• Sử dụng phương tiện giao thông
• Sản xuất lương thực
• Cấp điện cho các tòa nhà
• Tiêu thụ quá mức

Sản xuất năng lượng

Quá trình sản xuất điện và nhiệt từ việc đốt cháy nhiên liệu hóa thạch tạo ra một lượng lớn khí thải toàn cầu. Phần lớn điện được tạo ra thông qua việc đốt than, dầu hoặc khí đốt, dẫn đến phát thải các khí như carbon dioxide (CO2) và nitơ oxit (NOx), những khí nhà kính chính gây ra hiện tượng nóng lên toàn cầu.

Sản xuất hàng hóa

Các ngành sản xuất và công nghiệp tạo ra lượng khí thải đáng kể, đặc biệt là từ quá trình đốt cháy nhiên liệu hóa thạch để sản xuất năng lượng cho các quy trình như sản xuất xi măng, sắt, thép, điện, nhựa, và quần áo. Máy móc sử dụng nhiên liệu như than, dầu hoặc khí đốt trong quá trình sản xuất. Ngoài ra, một số vật liệu như nhựa được sản xuất từ các hóa chất có nguồn gốc từ nhiên liệu hóa thạch. Do đó, ngành công nghiệp sản xuất là một trong những nhân tố lớn góp phần phát thải khí nhà kính toàn cầu.

Chặt phá rừng

Phá rừng để lập nông trại hoặc mở rộng đồng cỏ, hoặc vì các mục đích khác, tạo ra lượng khí thải lớn do cây xanh bị chặt bỏ thải ra lượng carbon lưu trữ trong chúng. Mỗi năm, khoảng 12 triệu hecta rừng bị hủy diệt, làm giảm khả năng tự nhiên hấp thụ carbon dioxide và tăng khí thải trong bầu khí quyển. Phá rừng, cùng với các hoạt động nông nghiệp và sử dụng đất khác, là nguyên nhân chính gây phát thải khí nhà kính toàn cầu.

Sử dụng phương tiện giao thông

Hầu hết các phương tiện như ô tô, xe tải, tàu thuyền và máy bay hiện nay đều sử dụng nhiên liệu hóa thạch để hoạt động. Ngành giao thông vận tải trở thành một trong những nguồn phát thải khí nhà kính lớn nhất, đặc biệt là carbon dioxide. Phương tiện đường bộ chiếm tỷ trọng lớn nhất trong số đó, do phải đốt cháy các sản phẩm dầu mỏ như xăng trong động cơ. Đồng thời, lượng khí thải từ tàu thuyền và máy bay cũng đang tăng lên. Ngành giao thông vận tải đóng góp gần một phần tư lượng khí thải carbon dioxide toàn cầu liên quan đến nguồn năng lượng, và xu hướng này dự kiến sẽ gia tăng đáng kể trong những năm tới.

Sản xuất lương thực

Quá trình sản xuất lương thực phát thải các loại khí nhà kính như carbon dioxide, metan và nitơ oxit theo nhiều cách khác nhau. Ví dụ, việc phá rừng và mở rộng đất canh tác và chăn nuôi, sản xuất thức ăn cho gia súc, sử dụng phân bón trong nông nghiệp, cũng như tiêu thụ năng lượng từ các nguồn nhiên liệu hóa thạch để vận hành các thiết bị trong nông trại và tàu cá. Tất cả những hoạt động này làm cho ngành sản xuất lương thực trở thành một nguồn phát thải đáng kể gây ra biến đổi khí hậu.

Cấp điện cho các tòa nhà

Tòa nhà dân cư và trung tâm thương mại tiêu thụ hơn một nửa tổng lượng điện trên toàn cầu. Việc sử dụng liên tục than, dầu và khí tự nhiên để sưởi ấm và làm mát tạo ra một lượng khí thải nhà kính đáng kể. Nhu cầu sưởi ấm và làm mát gia tăng, số người cần máy điều hòa không khí tăng lên, cùng với tiêu thụ điện cho chiếu sáng và sử dụng thiết bị gia dụng, góp phần lớn vào việc tăng lượng khí thải carbon dioxide từ các tòa nhà.

Tiêu thụ quá mức

Lối sống của con người đóng góp lớn vào phát thải khí nhà kính. Ngôi nhà chúng ta sinh sống, cách tiêu thụ năng lượng điện, cách di chuyển hàng ngày, thậm chí cả những món ăn mà chúng ta lựa chọn và cách xử lý chúng sau khi sử dụng đều góp phần vào việc phát thải khí nhà kính. Việc tiêu thụ hàng hóa như quần áo, thiết bị điện tử và các sản phẩm nhựa cũng đóng vai trò lớn. Đáng chú ý, nhóm người giàu có nhất trên thế giới chịu trách nhiệm lớn nhất về phát thải khí nhà kính: chỉ 1% dân số giàu nhất phát thải nhiều hơn gấp nhiều lần so với 50% dân số nghèo nhất.

Theo dõi ngay Kênh Vimeo của Thời Tiết 4M để cập nhật các tin tức về thời tiết và khí hậu mới nhất!

3. Tác động của biến đổi khí hậu

Theo phân tích của các chuyên gia tại IPCC trong báo cáo AR6 Synthesis Report: Climate Change 2023, biến đổi khí hậu gây nhiều hậu quả và tác động tiêu cực đến cả ba khía cạnh chính: môi trường, kinh tế và xã hội trên toàn cầu. Các ảnh hưởng cụ thể bao gồm:

Thiên tai và sự biến đổi thời tiết cực đoan

Biến đổi khí hậu dẫn đến sự gia tăng của các hiện tượng thiên tai như lũ lụt, hạn hán, bão, và rét đậm. Những sự thay đổi này có thể làm gián đoạn hoạt động sản xuất, phá hủy cơ sở hạ tầng, gây thiệt hại lớn về nguồn lực và tài sản, ảnh hưởng nghiêm trọng đến nông nghiệp và ngành công nghiệp, và tổn thương kinh tế quốc gia.

Hình thành thêm nhiều cơn bão dữ dội

Sự nóng lên toàn cầu do biến đổi khí hậu làm tăng cường độ và tần suất của các cơn bão. Nước biển ấm lên tạo điều kiện thuận lợi cho sự hình thành và phát triển của các cơn bão dữ dội, gây ra thiệt hại lớn về người và tài sản, đặc biệt ở các khu vực ven biển.

Nhiệt độ tăng cao

Biến đổi khí hậu gây ra sự nóng lên toàn cầu, dẫn đến tăng nhiệt độ trung bình của Trái Đất. Sự gia tăng nhiệt độ này làm thay đổi mô hình thời tiết, gây ra hiện tượng thời tiết cực đoan, tác động tiêu cực đến sinh kế, sức khỏe, và môi trường sống của con người cũng như các hệ sinh thái tự nhiên.

Khô hạn kéo dài

Biến đổi khí hậu làm thay đổi lượng mưa trung bình, gây ra tình trạng khô hạn kéo dài và thiếu hụt nước nghiêm trọng ở một số khu vực. Điều này ảnh hưởng đến nông nghiệp, nguồn nước uống, và sức khỏe của các hệ sinh thái.

Mực nước biển dâng cao

Biến đổi khí hậu làm nước biển ấm lên và dâng cao do băng tại cực tan chảy và nước biển giãn nở khi nóng lên. Hiện tượng này gây nguy cơ lũ lụt cho các khu vực ven biển, ảnh hưởng đến môi trường sống, kinh tế, và gây ra tình trạng di cư cộng đồng.

Thay đổi trong sản xuất nông nghiệp

Biến đổi khí hậu ảnh hưởng đến năng suất và sản xuất nông nghiệp do thay đổi mô hình mưa và nhiệt độ. Sự khô hạn và thiên tai làm giảm năng suất cây trồng và gia tăng rủi ro cho an ninh lương thực.

Tác động đến ngành công nghiệp

Các hiện tượng thời tiết cực đoan và thay đổi khí hậu gây gián đoạn sản xuất, làm hỏng cơ sở hạ tầng và gia tăng chi phí sản xuất trong nhiều ngành công nghiệp.

Tác động đến nguồn tài nguyên tự nhiên

Biến đổi khí hậu ảnh hưởng đến sự sẵn có và chất lượng của nguồn tài nguyên tự nhiên như nước, đất, và rừng. Sự khan hiếm và suy giảm chất lượng các nguồn tài nguyên này ảnh hưởng đến sinh kế và môi trường sống của con người.

Tăng nguy cơ sự không ổn định kinh tế và xã hội

Biến đổi khí hậu làm gia tăng nguy cơ bất ổn kinh tế và xã hội do tác động tiêu cực đến sản xuất, sinh kế, và nguồn tài nguyên. Các cộng đồng dễ bị tổn thương nhất là những nơi có hạ tầng yếu kém và phụ thuộc nhiều vào nông nghiệp.

Tác động đến tài chính và thị trường

Biến đổi khí hậu gây thiệt hại tài chính đáng kể cho các quốc gia và doanh nghiệp thông qua các hiện tượng thời tiết cực đoan và thiên tai. Các thị trường tài chính cũng bị ảnh hưởng do rủi ro và bất ổn kinh tế liên quan đến biến đổi khí hậu.

Tác động đến an ninh lương thực

Biến đổi khí hậu ảnh hưởng mạnh đến nông nghiệp thông qua thay đổi tần suất mưa, nhiệt độ, và độ ẩm. Những biến đổi này có thể làm giảm năng suất cây trồng, giảm số lượng và chất lượng sản phẩm nông nghiệp, dẫn đến nguy cơ thiếu hụt lương thực. Tình trạng này có thể gây ra khủng hoảng thực phẩm và tăng giá nông sản, ảnh hưởng nghiêm trọng đến thị trường.

Tác động đến ngành công nghiệp

Biến đổi khí hậu ảnh hưởng mạnh mẽ đến các ngành công nghiệp như năng lượng, du lịch, giao thông và bất động sản. Ví dụ, nhiệt độ toàn cầu tăng có thể làm tăng nhu cầu sử dụng điều hòa không khí và năng lượng làm mát, trong khi giảm nhu cầu sử dụng nhiên liệu truyền thống. Các ngành dựa vào tài nguyên thiên nhiên như du lịch và nông nghiệp cũng chịu tác động tiêu cực.

Tác động đến nguồn tài nguyên tự nhiên

Biến đổi khí hậu gây ra thay đổi lớn trong môi trường tự nhiên như băng tan, nước biển dâng và suy giảm nguồn nước ngọt. Điều này ảnh hưởng đến nguồn cung cấp năng lượng, thủy sản và các tài nguyên quý hiếm khác.

Thiệt hại nghiêm trọng về kinh tế và xã hội

• Thiệt hại về cơ sở hạ tầng: Lũ lụt, hạn hán, bão và các hiện tượng thời tiết cực đoan gây thiệt hại lớn cho đường xá, cầu cống, nhà cửa.
• Giảm năng suất lao động: Ảnh hưởng đến sức khỏe con người, làm giảm năng suất lao động.
• Mất việc làm: Ảnh hưởng đến các ngành kinh tế như nông nghiệp và du lịch, dẫn đến mất việc làm.
• Xung đột: Tranh giành tài nguyên thiên nhiên có thể dẫn đến xung đột.

Tác động đến tài chính và thị trường

Biến đổi khí hậu có thể gây gián đoạn chuỗi cung ứng, ảnh hưởng đến sản xuất, vận chuyển và phân phối hàng hóa, dẫn đến tăng giá và giảm lợi nhuận cho doanh nghiệp. Người dân có thể phải di dời do hiện tượng thời tiết cực đoan hoặc nước biển dâng, gây ra các vấn đề xã hội và kinh tế, và làm tăng gánh nặng tài chính cho chính phủ.

Tác động đến sự biến mất các loài sinh vật

Biến đổi khí hậu đe dọa sự sống còn của nhiều loài sinh vật. Nhiệt độ tăng, thay đổi môi trường sống và dịch bệnh là nguyên nhân chính dẫn đến nguy cơ tuyệt chủng của nhiều loài, gây mất cân bằng hệ sinh thái và ảnh hưởng đến chuỗi thức ăn, sản xuất nông nghiệp, an ninh lương thực và sức khỏe con người.

Tạo ra nhiều mối đe dọa về sức khỏe

Biến đổi khí hậu đang tạo ra mối đe dọa lớn đối với sức khỏe con người, bao gồm các vấn đề như sốc nhiệt, đột quỵ, và đau tim. Thay đổi môi trường sống có thể thúc đẩy sự phát triển của vi khuẩn gây bệnh, cùng với những nguy cơ về bệnh tiêu chảy, viêm gan, và các vấn đề hô hấp. Cần có biện pháp phòng ngừa và chống lại biến đổi khí hậu, cải thiện hệ thống chăm sóc sức khỏe và cung cấp thông tin, giáo dục cho cộng đồng.

Tác động đến sự nghèo đói và di dân

Biến đổi khí hậu gia tăng nghèo đói và di dân trên toàn cầu. Sự suy giảm sản xuất nông nghiệp, thiên tai, mất mát tài nguyên và nhà ở ảnh hưởng nặng nề đến các cộng đồng nghèo. Cần phát triển các biện pháp chống biến đổi khí hậu và chính sách hỗ trợ để giảm thiểu tác động tiêu cực và tăng cường khả năng thích nghi của cộng đồng.

4. Giải pháp để khắc phục tình trạng biến đổi khí hậu

Biến đổi khí hậu đã gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với sự sống của loài người và hệ sinh thái. Do đó, cần có những biện pháp xử lý và khắc phục biến đổi khí hậu. Một số giải pháp cụ thể như sau:

1. Ngăn chặn nạn chặt phá rừng: Áp dụng các biện pháp xử lý nghiêm ngặt đối với những đối tượng cố ý chặt phá rừng.
2. Hạn chế sử dụng nhiên liệu hóa thạch: Giảm sử dụng các nguyên liệu từ hóa thạch trong sản xuất công nghiệp.
3. Tích cực trồng cây xanh: Đẩy mạnh việc trồng cây và phủ xanh rừng.
4. Phát triển công nghệ mới bảo vệ môi trường: Nghiên cứu, phát triển và ứng dụng nhiều công nghệ mới để bảo vệ môi trường.
5. Cải tạo và nâng cấp hạ tầng: Đầu tư vào cải tạo và nâng cấp hạ tầng để giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu.
6. Tiết kiệm năng lượng: Sử dụng các thiết bị tiết kiệm năng lượng như máy nước nóng năng lượng mặt trời, tiết kiệm điện và nước.
7. Phát triển nguồn năng lượng mới: Khai thác và sử dụng các nguồn năng lượng thân thiện với môi trường như năng lượng tái tạo và năng lượng mặt trời.

Như vậy, chúng ta đã tìm hiểu về biến đổi khí hậu, nguyên nhân, hậu quả và các giải pháp khắc phục. Để giảm thiểu tình trạng biến đổi khí hậu, mỗi người cần có ý thức và trách nhiệm bảo vệ môi trường. Hãy cùng nhau hành động ngay từ hôm nay để giữ cho Trái Đất “xanh” và bảo vệ môi trường sống của chúng ta.